Czy można film z histerycznie prowadzoną fabułą ocenić pozytywnie? Czy widz jest w stanie „ogarnąć” seans, w którym aktorzy prowadzeni podług klasycznej fabuły wyrywają się nagle w kierunku obiektywu kamery, by z przejęciem zacząć deklamować niezrozumiałe na pozór wersy? Widz wcale nie musi tego „ogarniać”. Nie musi nawet rozumieć. Obcowanie z kinem i formą, którą nadał mu Andrzej Żuławski jest już samo w sobie… urokliwe.
Oto poznajemy Witolda – studenta z oblanym egzaminem na wydziale prawa, który wybrał portugalską prowincje jako idealne miejsce na wkuwanie zaległego materiału. Wynajmuje pokój na stancji u ekscentrycznej rodziny. Na „nieustające wakacje” wybiera się jednak nie sam, lecz z przyjacielem Fuksem (Johan Libéreau). Przyszły dyktator mody, postać nieco tajemnicza (po każdym nocnym wypadzie wygląda jak Rocky po starciu z Drago).
Hej! Pisząc wstęp do recenzji doznałem małego olśnienia. I tak jak Gombrowicz nie znał zakończenia pisanych przez siebie historii, tak i ja zmienię front i pobiegnę w innym kierunku.
Kosmos na podstawie powieści Witolda Gombrowicza pod tym samym tytułem to historia ucieczki i opowieść o wynajdowaniu kolejnych surrealistycznych przesłanek, aby „coś się działo”. Wyrzucając w kierunku kamery słowa, epitety, całe zdania Witold kreśli przed widzem swój aktualny stan ducha. Opowiada o namiętności i absurdalnym śledztwie, które postanawia przeprowadzić z przyjacielem (w drodze na stancję wisi powieszony na sznurku wróbel). To nie wszystko. To przecież nie może być wszystko! Witold pragnie zdobyć serce córki właścicieli pensjonatu. Nie może oderwać od niej wzroku, a myśli od oszpeconych ust pokojówki Katasi (również krewnej właścicieli). Witold nie może się uczyć. Ciągle coś mu przeszkadza. Posiłek, Fuks, usta Katasi, kilka napisanych na laptopie zdań, wróbel, zaciek na suficie, który wygląda jak strzałka. Do czego prowadzi? Powieszony kot. Kosmos jako ucieczka od nudnych rytuałów dnia codziennego? Być może.
Są wakacje, są kolorowe postaci, jak te odgrywane przez świetnych Jeana-François Balmera i Sabine Azéma. Właściciele pensjonatu niezmiennie wspominają z rozrzewnieniem „stare” czasy. Dają tym samym obraz osób, które bywały w wielkim świecie. Pokrzykują, przesadnie gestykulują, nienawidzą i kochają. A niech młodzi zobaczą! Niech broń Boże nie starają się zrozumieć! Wypadają tym samym jak ludzie, którzy uciekli z cyrku z dziwolągami. Wszyscy zamknięci w jednym mieszkaniu, prezentujący swoje najlepsze numery…
tiri tiri
tiri tiri
Kosmos pomimo niezrozumiałej „intrygi” wciąga. Czy można
Kosmos zrozumieć? Samo pytanie jest absurdalne i niech tak pozostanie. Na szczęście dla mojej percepcji oprawa audiowizualna jest nader przyjemna i to głównie dzięki niej oglądany seans minął bardzo wyjątkowo urokliwie – oryginalne miejscówki wokół pensjonatu, piękna praca ze światłem w ostatnich scenach podczas nocnej wyprawy, genialna wręcz posiadłość na skarpie z widokiem na ocean (co za miejsce na posiłek!).
Żuławski przeniósł na ekran bardzo dużo szczegółów (z precyzyjną wręcz dokładnością) z Kosmosu Gombrowicza:
Tylko że… a jednak zdarzyła się niespodzianka, gdyż jedno z łóżek było zajęte i leżał na nim ktoś, kobieta, i nawet mogłoby się zdawać, że nie leżała zupełnie tak, jak by należało, choć nie wiedziałem na czym polegała ta, powiedzmy, odrębność — czy, że łóżko było bez pościeli, z materacem jedynie — czy, że jej noga, leżąca częściowo na żelaznej siatce łóżka (gdyż materac trochę się przesunął), że połączenie nogi i metalu zaskoczyło mnie w tym dniu gorącym, brzęczącym, męczącym. Spała? Ujrzawszy nas, siadła na łóżku i poprawiła włosy.
Ta scena została przeniesiona dokładnie tak jak jest w powieści. Podobnie jak całe „śledztwo” z zaciekiem na suficie. To filmowe malowanie kadrów na wzór literackiego pierwowzoru nijak się jednak miało do przedstawienia nastroju w kilku scenach. Tutaj wygrywa Gombrowicz, jak na przykład w scenie posiłków, gdzie czytelnik wkracza w dziwny, duszny i pełen seksualnego napięcia świat, a u Żuławskiego widzi sięgające ku sobie koniuszki palców. Za mało.
Będąc świeżo po lekturze Gombrowicza żałowałem jednak najbardziej, że Żuławski odpuścił sobie nakręcenie filmu w Zakopanem. Powrót po tylu latach do reżyserii z akcją osadzoną w ojczyźnie… to by było coś.
Czas trwania: 103 min
Gatunek: Dramat
Reżyseria: Andrzej Żuławski
Scenariusz: Andrzej Żuławski, Witold Gombrowicz (powieść)
Obsada: Jonathan Genet, Johan Libéreau, Sabine Azéma, Jean-François Balmer
Zdjęcia: André Szankowski
Muzyka: Andrzej Korzynńki
